از مزرگ تا مزرج

از منشاء دقیق تشکیل سکونتگاه مِزِرج اطّلاع دقیقی در دست نیست لکن آثار بجا مانده و کاوشهای صورت گرفته در قسمت های مختلف روستا که ذیلا مورد اشاره قرار می گیرد تا حدودی عمر تقریبی آن را بیان می کند:

الف-از آثار به دست آمده از خرابه های باستانی مِزِرج (ارگ قدیم)، در کاوش هایی که در اواخر دهه ۱۳۴۰ و اوایل دهه ۱۳۵۰ هجری خورشیدی صورت گرفت؛ ظروف سفالین و مجسمه های مفرغی، سکّه های قدیمی و اشیاء باستانی زیادی بدست آمده، که نشان از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. زیرا آخرین و جدید ترین عصر مفرغ به دوره زمانی ۲۰۰۰ تا ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مربوط می گردد. (طاهری و همتی: ۱۳۹۲)
سبک هنری، نقشمایه ها، فرم و نوع اشیاء مفرغی نشان می دهد که مفرغ های مکشوفه در مزرج به یک دوره خاص تعلق نداشته، بلکه به چند دوره مربوط می شود.
دکتر احمد تاج بخش در کتاب “تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام” در حفاریهای مشابه ای می گوید: این حفاریها معّرف سکونت انسان در ادوار مختلف بوده که قدیمی ترین آنها مربوط به ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد و آخرین دوران آن مربوط به دوره اشکانیان و ساسانیان است. (۱۳۹۳)
ب-تعداد بیشمارِ اشیاء باستانی بدست آمده که شامل ظروف و اشیاء سفالین، مجسمه های فلّزی حیوانات و پرندگان مختلف و سکّه های اعصار مختلف و … بوده، خود نشان از غنای گذشته این سکونتگاه ویران شده و شهری مدفون در دل خاک را دارد، که مرکز حکومت یا تجمّع انسانی ثروتمندی را در اذهان تداعی می کند.

آنچه که از متون تاریخی بدست آمده، نشان می دهد که: پایتخت دولت اشکانی بر حسب توسعه آن حکومت، تغییر می کرده، زمانی که اشکانیان در سرزمین پارت حکومت داشتند، پایتخت آنان در شهر “نسا” (نزدیک عشق آباد) و سپس در شهر” آساک” نزدیک قوچان بود. (ماهان:۱۳۹۳، ۱۸)

اشک نخستین بار در شهر آساک و حدود قوچان فعلی، پادشاهی خود را اعلام کرد. نیلسون دوبوار می‌نویسد؛ اندراگوراس که از قبل انطیوکوس دوّم بر پارتیا حکومت می‌کرد در کشمکشی مقتول و ظاهراً ارساسیس در شهری به نام آساک که در نزدیکی قوچان در وادی اترک واقع بود تاج شاهی بر سر نهاد. (جهانداری: ۱۳۸۸)
در روستای مزرج آثاری از ویرانه های شهری باستانی قرار دارد و تا حدود ۴۰ سال قبل اهالی از خرابه های باقیمانده، اشیاء عتیقه و زیر خاکی استخراج می کردند و احتمالاً با کاوش های درست و دقیق به اطّلاعات ذیقیمتی از تاریخ دوران اشکانیان دست خواهیم یافت. (ماهان:۱۳۹۳، ۲۱)
ج-به نقل از مردم بومی؛ از محوطه رباط واقع در شمال مزرج بقایای اجساد افرادی کشف گردیده که به صورت عمودی دفن شده بوده اند و همراه آنها ابزارهای جنگی و زندگی هم پیدا شده که نشان از سنّت دفن افراد بصورت ایستاده در اعصار قبل از اسلام دارد، که اشیا زینتی و سلاح آنها را نیز در قبر قرار می دادند.
این قبرها متعّلق به یک سری از ایرانیانی است که معتقد بودند آنها را باید ایستاده به خاک سپرد. تحقیقات نشان می دهد که این گونه قبرها مربوط به گبریان است. گبر یعنی غیر مسلمان و به کسانی که غیر مسلمان بوده اند بی دین گفته نمی شود. گبریان دین زردتشت داشتند. (رمضانی:۱۳۹۲)
د- محوطه ارگ (ارگ شرقی) روستای مزرج مربوط به سده ۵ تا ۱۰ ه. ق. است و در شهرستان قوچان، بخش مرکزی، روستای مزرج واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۶۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موارد بالا نشان دهنده قدمت ۵۰۰۰ ساله این مکان و شرایط زندگی پیشنیان در آن می باشد.

نقل از کتاب ” از مزرگ تا مزرج” بقلم دکتر حیدرقلی حیدری مزرجی