محوطه ارگ روستای مزرج

محوطه تاریخی ارگ مزرج در شهرستان قوچان

دو اثر تاریخی خراسان رضوی در فهرست آثار ملی ثبت شد

دو اثر تاریخی خراسان رضوی در شهرستانهای قوچان و بشرویه به ثبت آثار ملی رسید.این دو اثر شامل محوطه تاریخی ارگ مزرج در شهرستان قوچان و حمام فاضلخانی در شهرستان بشرویه است. محوطه تاریخی ارگ مزرج 4 هزار مترمربع وسعت دارد و در حاشیه شرقی روستای مزرج قرار گرفته است.سفالهای به دست آمده در این منطقه متعلق به سده های پنجم و ششم هجری قمری است. قطعات سفال با لعاب آبی، فیروزه ای و سبزرنگ، قطعات ظروف سفالی بدون نقش گیاهی ملون زیر لعاب مربوط به سده های پنجم و ششم هجری قمری و سفالهای بدون لعاب با نقوش سنتی قالب زده مربوط به دوره ایلخانیان از جمله آثار به دست آمده در این منطقه است. حمام فاضلخانی نیز واقع در خیابان ملا عبدا... تونی بشرویه به دلیل قدمت و ویژگی های معماری به ثبت آثار ملی در آمده است. این بنا در دوره صفویه ایجاد شده است که از جمله ویژگی های آن سبک چهار ایوانی فضای گرمخانه با پلان هشت ضلعی و فضای ستوندار چلیپانی شکل است.

درباره ی ارگ تاریخی مزرج ،

بخونید قشنگه ....

مفهوم ارگ: اَرگ (ARG)  را در لغت به معنی قلعه کوچک درمیان قلعه بزرگ گویند که دارای برج و بارو باشد. ارگ در اصطلاح به معنی اقامتگاه فرمانرواست لذا به مکانی اطلاق می شود که در آن فرمانروای شهر، ایالت یا کشور اقامت داشته باشد و غالباً وی از آنجا مبادرت به اداره امور می کند. در شهرهای کهن ایرانی آثار فراوانی از ارگ های قدیمی که روزگاری محل فرمانروایی و اداره امور شهر بوده، به جا مانده است. مانند ارگ بم (قدمت بیش از 2200 سال) ، و .... منبع: نشریه دیجیتالی آفتاب به نقل از وبلاگ تچر، پایگاه الکترونیکی محمد مهریار، پایگاه الکترونیکی سازمان میراث فرهنگی، خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری فارس . منبع دوم دایره المعارف بریتانیکا.

ارگ در بین اقوام مختلف تعاریف گوناگونی دارد و در طول تاریخ نیز کاربردهای متفاوتی داشته است.  

در دوره ساسانیان به قلعه مستحکم، ارگ گفته می‌شد و در اوایل همین دوره نیز فرماندۀ ارگ و یا قلعه، ارگبذ نامیده می‌شد. ولی بعدها این عنوان به یکی از مقامات عالی لشگری داده شد.

در فرهنگ بزرگ سخن، واژه ارگ چنین تعریف شده است: قلعه‌ای کوچک در میان برج و باروی شهر یا در میان قلعه‌ای بزرگ.

در لغت‌نامه دهخدا نیز، در مورد ارگ نوشته شده: قلعۀ کوچکی باشد که در میان قلعه‌ای بزرگ سازند‌.

اما در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، گفته شده: ارگ، دژ یا قلعه‌ای استوار است که در درون شهر یا قلعه‌ای بزرگ‌تر و بر بلندی بنا شده باشد و مقر حکمرانان یا محل پادشاهان و خدم و حشم ایشان آنجا باشد. (منبع : همشهری آنلاین؛ جمعه 7 بهمن 1390 - 16:19:45|کد مطلب: 158407)

بنا بر موارد الف و ب و ج  که در بالا توضیح داده شد؛ نام مِزَرگ (MEZARG)که از ترکیب دو واژه MEZ  و ARG تشکیل شده به مفهوم ارگ بزرگ یا ارگ با شکوه و عظمت می باشد،  که در عصر خود شهرتی ویژه داشته است و صفت بزرگی و یا عظمتی که بدان موصوف شده در واقع در مقایسه با دیگر ارگها بوده است که در جای خود قابل بررسی است، و کاربرد این ترکیب به بیش از 2000 سال قبل بر می گردد. که به مرور زمان برای سهولت تلفظ با کسره، آن را به مِزِرگ (MEZERG) تبدیل نموده اند.  

 به لحاظ آوا شناسی و تلفظ، چون دو حرف آخر مِزِرگ ساکن بوده (که این گونه واژه ها در  زبان پارسی کهن و میانه زیاد دیده می شود) تلفظش برای عوام سخت بوده و در اثر کثرت تلفظ عوام با افزودن یک کسره دیگر، به مِزِرِگ MEZEREG   تبدیل و سپس عوام آن را مِزِریگ (MEZERIG) تلفظ می کرده اند و چون مخرج حرف "ز" با "ج" نزدیک است و تلفظ " ج"  نسبت به "ز" آسانتر است،  به مرور عوام آن را  MEJERIG  "مجریگ" تلفظ کرده اند.  در حالیکه نام رسمی همان واژه اصلی یعنی مِزِرگ (MEZERG) بوده است.

 پس از ظهور اسلام و رواج زبان عربی در کشور، بدنبال تبدیل بعضی از حروف الفبای فارسی مانند "پ"، "چ" ،"ژ"و " گ " که در عربی وجود ندارد، حرف آخر کلمه اصلی مِزِرگ یعنی "گ" هم به " ج" مبدل و نهایتا کلمه مِزِرگ به مِزِرج تبدیل شده است. در واقع کلمه مزرج امروزی، معرب شده واژه مِزِرگ است که در دوره های زبان پارسی کهن و میانه (به ویژه در زمان فرمانروایی پارتها در خراسان ) مورد استفاده بوده است

در تایید معرب شدن نام این مکان، اسناد قابل ارائه، سنگ قبرهای موجود در آرامستان مزرج می باشدکه، مربوط به 400 سال قبل است، و برروی این سنگها، نوشته هایی وجود دارد که مشخصات آن افراد را که حدود 500 سال قبل زندگی می کرده اند با پسوند مزرجی نشان می دهد. (منبع: سنگ مقابر موجود)

محقق: دکتر حیدر قلی حیدری مزرجی، دکترای جغرافیا گرایش برنامه ریزی شهری.