معرفی روستای مزرج

معرفی روستای مزرج

این روستا در دهستان شیرین دره قرار داشته و براساس سرشماری سال ۱۳۸۵جمعیت آن۳٬۷۰۴ نفر (۸۷۳) خانوار بوده است.

مزرج، روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی ایران.

مزرج در لغت‌نامه دهخدا

مزرج . [ م ِ رِ ] (اِخ ) قصبه ٔ مرکز دهستان مزرج بخش حومه شهرستان قوچان ، در 8 هزارگزی شمال شرقی قوچان و 6 هزارگزی شرق راه دره گز، در منطقه ٔ کوهستانی معتدل واقع و دارای 1277 تن سکنه است . آبش از قنات و محصولش غلات و میوه جات و شغل مردمش زراعت و مالداری وقالیچه بافی است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).

مزرج . [ م ِ رِ ] (اِخ ) نام یکی از دهستانهای بخش حومه ٔ شهرستان قوچان که در شمال شرقی راه قوچان به درگز واقع و در منطقه ٔ کوهستانی سردسیرقرار گرفته محصول عمده ٔ آن غلات و دارای باغات انگورمی باشد. شغل مردمش زراعت و مالداری است . این دهستان از 22 آبادی بزرگ و کوچک تشکیل شده و جمعیت آن در حدود 7426 تن است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).

مزرج . [ م ُ زَرْ رَ ] (ع ص ) مست شراب . (منتهی الارب ) (اقرب الموارد) (ناظم الاطباء).

محوطه ارگ روستای مزرج

محوطه ارگ روستای مزرج مربوط به سدهٔ ۵ تا ۱۰ ه. ق. است و در شهرستان قوچان، بخش مرکزی، روستای مزرج واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۶۷۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

روستای مزرج که مرکز دهستان شیرین دره است از توابع شهرستان قوچان در پنچ کیلو متری شمال شرقی قوچان واقع در منطقه معتدل و توسط دو جاده اصلی با قوچان در ارتباط می باشد که یکی از جاده اسفالت ودیگری خاکی می باشد و که با روستای فخر آباد در غرب و با روستای آقکاریز در شرق همسایه می باشد و از شمال روستا به امتداد کوه های هزار مسجد متصل دارای جمعیت 3688نفر و 900خانوار می باشد که افراد با سواد آن 2325نفر و افراد بی سواد 913 نفر می با شد و آب کشاورزی از قنات تامین می گردد و محصولات کشاورزی آن غلات و کشمش می باشد و شغل مردمش زراعت و باغداری انگور و دامپروری و تا حدودی زنانش به قالی و قالیچه بافی مشغول می باشند

روستای مزرج با قدمتی چند هزار ساله دارد که اشیاء کشف شده بیانگر تاریخ کهن این روستا می باشد تا الان اطلاع دقیقی از وجه تسمیه آن بدست نیامده است برخی از بزرگان اعتقاد داشته اند که نام قبلی مزرج آن مجریک بوده است اما تحقیقات بر روی سنگ قبر های بجا ماند ه از حدود یکصد سال پیش این ادعا را رد می کند و ثابت می کند که نام قبلی آن مزرج بوده است و مجریک اشتباهاً طی چند سال گذشته نامیده می شد

 از اثار باستانی مزرج می توان به کافر قلعه واقع در کوهای مزرج و مکانی در داخل مزرج در کنار مدارس فعلی که در حال حاضر در دست سازمان میراث فرهنگی است اشاره کرد از آنجا که این دو مکان در نزدیکی چشمه های آب بود ه اند می توان به نقش آب در ایجاد تمدن ها اشاره کرد .

روستای مزرج دارای سه رشته قنات می باشد به نامهای خواجه فنجان،فتلعلی خان و جویبار که از کوه های شمالی مزرج سرچشمه گرفته اند و آب کشاورزی باغات و اراضی آبی تامین می نمایند

از اماکن زیارتی روستا می توان به آرامگاهی در کوه های شمالی روستا معروف به پیغمبر که در کتابها به از آن به پیغمبر شیس تعبیر شده است و مکان دیگر در داخل روستا معروف به خواجه که در حال حاضر زینبیه مزرج می باشد.

امکانات رفایی روستا:

برق،آب لوله کشی ،مخابرات(ICT)،گاز شهری،مسجد ،خانه بهداشت،مهد کودک ،دبستان ،مدرسه راهنمایی،دبیرستان،گرمابه عمومی ،کتابخانه سازمان تبلیغات اسلامی ،پایگاه مقاومت بسیج (برادران-خواهران)،باشگاه ورزشی، کانون فرهنگی نانوایی،فرشگاه شرکت تعاونی،پست بانک،صندوق اعتباری شرکت تعاونی،گارگاه قالی بافی،بیست باب مغازه خوار بار فروشی و قصابی،سه دستگاه ماشین سیار جمع آوری شیر،بنگاه املاک،مغازه علافی،که کار خرید محصولات کشاورزی و تامین علوفه دام اهالی را عهده دار هستند

.یک دستگاه ماشین دهیاری که مسئول جمع آوری زباله از درب منازل و انتقال آن به بیرون روستا بر عهده دارد.

در این روستا به علت سطح زیر کشت اراضی چندین دستگاه تراکتور وجود دارد

اجرای طرح هادی بنیاد مسکن چهره ای نو به روستا داده است به طوری که روستا از چهر سنتی روستا بیرون آمده است .

اقلیم و آب و هوا روستا: روستای مزرج مانند شهر قوچان نیز دارای آب و هوای سرد و خشک کوهستانی است و بارندگی های پراکنده در این منطقه نیز وجود دارد. زمان بارندگی تقریباً به صورت نامشخص است. بارندگی های اصولاً و معمولاً زمان مشخص ندارند بهطوری که وسط تابستان هم بارندگی وجود دارد. این روستا به دلیل شرایط جغرافیایی که دارد رودی نیست اما دارای 3 رشته قناعت شناسنامه دار است که قدمت طولانی نیز دارد. 1. قنات خواجه فنجان واقع در ملک خواجه فنجان 2. 2 رشته قنات فتحعلی خان و جویبار واقع در ملک جویبار . این روستا همچنین دارای چشمه های فراوانی است که بعضی از آنها به مناطق تفریحی نیز تبدیل شده اند.

چهل چشمه که یکی از مهمترین آنهاست .همانطور که از نام این چشمه بر می آید این چشمه یا مجموع چشمه ها که در جنوب روستاو در مسیر مزرج به قوچان و بین دو جاده قدیم و جدید قرار دارد در این منطقه چیزی حدود 40 رشته چشمه یا شاید هم بیشتر وجود دارد که این منطقه را دارای فضای سبز بسیاری زیبایی کرده است. این چشمه ها در منطقه النگ مزرج قرار دارند.

همچنین 3 رشته چشمه در منطقه کوه پایه یعنی شمال مزرج قرار دارد که این مناطق را تبدیل به یکی از مناطق تفریحی در طول سال کرده است. همچنین این منطقه محل ییلاق گوسفنداران روستا نیز محسوب می شوند. البته یکی از این چشمه ها که معروف به آب شفا نیز است. داخل پادگان قدس قرار دارد که دارای آب انبار و یک حوض بسیار بزرگ نیز است. آب این چشمه با استفاده از لوله کشی به داخل پادگان هدایت شده است و آب پادگان را تأمین می کند. این چشمه به دلیل آب معدنی و خاصیت درمانی که دارای به آب شنا معروف است و یکی از تفریحگاه ها به حساب می آید. و همچنین چشمه های واقع در کلاته داغیان مزرج که در جنوب شرقی مزرج قرار دارند آب باغات انگور منطقه را تأمین می کند. موقعیت مکانی این چشمه ها واقع در کنار جاده آق کاریز است. هر سه رشته قنات روستا دارای شناسنامه می باشند که دست مالکین زمین های کشاورزی است. این قناتها قدمتی طولانی دارند و به صدها سال پیش بر می گردند. 

جنس خاک : روستای مزرج دارای تنوع نوع خاک متفاوتی است به طوری که در زمینهای آبی نوع خاک از جنس رس می باشد. خاک باغ های انگور از نوع خاک قرمز و در زمینهای دیمه زار از نوع خاک معمولی با ماسه و شن زار است. 

شکل ظاهری روستا :

روستای مزرج به شکل متمرکز ساخته شده است.به طوری که بافت قدیم روستا حول یک استخر آب ساخته شده است و بخش دیگر آن که مرکز روستا نیز به حساب می آید حول مسجد جامع متمرکز و تشکیل شده است. این روستا در کل به چهار بخش و منطقه تقسیم می شود. 1. محله پائین یا قدیمی روستا 2. محله مرکزی 3. محله شهرک بنیاد مسکن 4. میدان امام خمینی واقع در ورودی روستا

طرز ساختن خانه ها : در گذشته ساختن خانه ها بهطوری بود که هم صریح و هم عصر آفتاب به داخل خانه می تابید تا خانه در زمستان گرم شود. و مصالح به کار رفته در این خانه ها اکثراً از آجر گلی و یا سقف های چوبی بود.

خانه ها اکثراً به صورت 2 طبقه ساخته می شد و از طبقه همکف به عنوان محل نگه داری دام استفاده می شد اما امروزه شکل ظارهی خانه ها و مصالح به کار رفته در خانه ها کاملاً تغییر کرده و به صورت مدرن ساخته می شوند. اکثر خانه ها به صورت اسکلت فلزی و یا سیمان و آجر ساخته می شوند. اکثر خانه ها به صورت 2 یا 3 طبقه ساخته می شوند.سقف خانه ها به صورت کاملاً بتنی ساخته می شوند و هر 2 یا 3 طبقه خانه ها استفاده مسکونی و یا در بیشتر موارد استفاده تجاری دارند نمای داخلی خاه های بسیار زیبا و شیک ساخته می شوند که همه ی خانه ها دارای گچ بری های زیبایی هستند و دارای آشپزخانه های مدرنیته ای هستند.

محل نگهداری دام ها و حیوانات از حیاط مسکونی جدا است و البته خانه هایی که جدیداً ساخته می شوند. داخل حیاط آنها چیزی به نام حیاط دام ها یا طویله وجود ندارد. مساحت خانه ها هم که به صورت ها و مساحتهای مختلف است از خانه های 40 متری گرفته تا خانه های 200 متری که این خانه ها دارای اتاق پذیرایی حال و خواب جدا هستند امکانات رفاهی خانه ها هم عیناً مثل خانه های شهری دارای همه امکانات رفاهی است. حمام ، آشپزخانه ، دستشوی ، تقریباً 90 درصد خانه های روستا دارای حمام هستند.

این روستا دارای همه امکانات رفاهی شهری است : تلفن –گاز – برق – آب لوله کشی – حتی خطوط دیجیتالی تلفن نیز وجود دارد. که دسترسی به اینترنت را بسیار آسان کرده است.

بخش سوم : جمعیت شناسی ده

1. تعداد جمعیت : روستای مزرج از نظر جمعیتی تقریباً دارای 1500 خانوار است که جمعیتی در حدود 5000 نفر دارد یعنی باید تعداد نفرات هر خانوار را به طور میانگین 5/3 نفر محاسبه کرد. البته اگر تعداد مهاجرین این روستا را به حساب آوریم جمعیتی در حدود 12 هزار تا 15 هزار نفر دارد.

2. توزیع نسبی و جنسی جمعیت : جعیت روستای مزرج تقریباً جوان است . بیشتر جمعیت روستا را مردمان زیر 40 سال تشکیل داده اند جمعیت سالخورده این روستا هم تقریباً رقم قابل قبولی را دارا میب اشد. یعنی میزان عمر به طور متوسط برای مردان 78 سال و برای زنان 80 سال می باشد. ولی به طور کلی روستای مزرج با سیل جمعیتی جوان و بیشتر کمتر از 22 سال مواجه است.

3. توزیع جمعیت بر حسب سواد : جمعیت باسواد امروزه روستا زیاد است ولی اگر جمعیت با سواد گذشته را مد نظر قرار دهیم که سواد در میان گذشتگان کاملاً غریب است. جمعیت زیر 35 سال روستای مزرج 98 درصد باسواد هستند و تنها 2 درصد بی سواد یا کم سواد وجود دارد. اما جمعیت بالای 25 سال روستای مزرج تقریباً 70 درصد بی سواد یا حداقل کم سواد هستند و تنها 30 درصد باسواد هستند. و امروزه هم که جمعیت زیر 20 سال تا حدود 99 درصد هستند.

4. بیکاری : به دلیل وجود نداشتن منابع درآمدی مطمئن بیکاری در روستا خیلی زیاد است. به زیاد شدن جمعیت فعال روستا و کمبود زمینهای کشاورزی و باغداری اکثر جمعیت جوان و فعال به کارهای ساختمانی در شهرهای بزرگ و تعدادی اندک هم به کارهای خدماتی مشغول شده اند. تعداد کثیری از جوانان در چند سال اخیر با استفاده از وام های جهاد کشاورزی به کارهای دامداری و کشاورزی روی آورده اند ولی این میزان خیلی کمتر از متقاضیان را تشکیل می دهند.

5. نرخ زاد و ولد – مرگ و میر : در روستای مزرج در هر سال تقریباً 25 تا 30 نوزاد زنده به دنیا می آید که همین میزان تولد کم باعث شده است که جمعیت روستا از چندین سال گذشته تا به امر وز به صورت ثابت بماند. تقریباً میزان موالید و میزان مرگ و میر یک سال داخل روستا با هم برابر هستند. که این باعث می شود با توجه به مهاجرت بیش ازحد جوانان از روستا به شهر جمعیت روستا افزایش پیدا نکند و اهالی روستا که چندین سال است برای تبدیل شدن روستا به شهر انتظار می کشند همچنان منتظر بمانند.

6. تحرک شغلی و مهاجرت : تحرک شغل در این روستا معمولاً به کارگری ساختمانی ختم می شود. و آنهایی هم که در یک اداره یا ارگان دولتی استخدام می شوند از روستا به شهرهای محل خدمت مهاجرت می کنند. تقریباً 90 درصد مهاجرین از روستا را کارمندان دولتی و کارگران کارخانه ها تشکیل می دهند و تقریباً 10 درصد از مهاجرین را کارگران ساختمانی تشکیل می دهند. البته از چندین سال گذشته تا به امروز اکثر جوانان ادامه تحصیل در مراکز دانشگاهی را به کارگری ترجیح داده اند و سعی بر این دارند که تحصیلات خود را ادامه دهند. همچنین از چند سال گذشته جوانان روستا به کارهای خدماتی و فنی بیشتر علاقه نشان داده اند.

بخش چهارم : ساخت و نظام اجتماعی روستا

1. روابط عمومی : تا قبل از اجرای اصلاحات ارضی ، نظام ارباب و رعیتی حاکم بوده است. همچنین هرم قدرت نیز به شکلی بود که در رأس هرم اربابان و مالکان حضور داشتند وبعد از آن دهقانان و مردم عادی بودند مالکان زمینها ارباب بوده اند و چندین تجربه به عنوان زارع برای هر ارباب در روی زمینها کار می کردند . سه مزارعین از محصول بدست آمده  از کل محصول بوده است. البته خرده مالکانی نیز در روستا وجود داشته اند که زمینها متعلق به خودشان بوده است بعد از اصلاحات ارضی که در سال 1342 اتفاق افتاد زارعین صاحب زمین شدند.

2. روابط افقی روستائیان : در گذشته روابط بین روستائیان صمیمی تر بوده رفت و آمدهای خانوادگی خیلی گسترده بود. ولی امروزه روابط خیلی ساده شده رفت و آمدهای خانوادگی هم خیلی کم شده است. در گذشته طبق گفته ی بزرگان روستا شبهای زمستان خیلی مناسب برای شب نشینی بوده چون زمان بیکاری کشاورزان و دامداران بوده است و به همین جهت زمستانها شب نشینی ها بسیار گرم و صمیمی بوده و به علت هوای سرد شبها اعضا داخل اتاق زیر کرسی می رفتند و از گذشته ها نقل می رکدند. ولی امروزه و با وجود تکنولوژی های مدرن در روستا این شب نشینی ها کاملاً از یادها رفته اند. وجود تلویزیون ، تلفن ، و خیلی چیزهای دیگر. روستائیان این روستا در گذشته همگی احترام به همدیگر را رعایت می کردند و بزرگترها همیشه مورد احترام بودند. حتی افراد غریبه با هم ارتباط برقرار می کردند و رفت و آمدهای خانوادگی داشتند. مزرج در زمانهای گذشته نسبت به الان به 4 قسمت تقسیم شده است. ارتباط ها خیلی کم شده است ساکنان غیر بومی زیادی دارد به طوری که بیشتر خانواده ها حتی قوم و خویش ها ارتباطشان به کلی با همدیگر قطع شده است. ولی باز هم نسبت به شهر از روابط بسیار خوبی برخوردارند.

3. روابط اجتماعی درون گروهی : اگر گروهی مثل گروه  خانواده در نظر بگیریم در گذشته روابط اجتماعی بسیار صمیمی و نزدیکی داشتند و رفت و آمدهای خانوادگی بسیار گرم و صمیمی بوده است ولی امروزه دیگر از آن صمیمت ها هیچ خبری نیست. روابط اجتماعی بسیار سرد شده است رفت و آمدها کاهش یافته و کمتر شده اند. در گذشته اگر درون گروهی مشکلی پیش می آمد آن مشکل را دالخ همان گروه برطرف می کردند. ولی امروزه از آن گذشتها و دل رحمتی ها هیچ اثری پیدا نیست.

4. قشرهای اجتماعی در گذشته و شرایط فعلی : در گذشته و همچنین درزمانهای حال قشرهای مختلفی داخل روستا وجود دارند مانند قشر کارگران کشاورزان و ....

قشرهایی مثل قشر تحصیل کرده ها وضعیت خوبی داشته اند که الان همگی آنان به شهرها مقیم شده اند. حتی اقشار مردم ثروتمند از روستا رفته اند. الان هم اقشار تحصیل کرده روستا به شهرها مهاجرت می کنند و خیلی کم و به ندرت داخل روستا به زندگی ادامه می دهند.

بخش پنجم :

1. سابقه مالکیت در روستا : تا قبل از انقلاب و قبل از اصلاحات ارضی مالکیت موجود درروستا به صورت مالکیت ارباب و رعیتی بوده است و زمینداران کل بوده است ولی بعد ازاصلاحات ارضی به صورت خرده مالک در آمده است. و هیچاثری از زمینداران کل و اربابان گذشته بر جا نمانده است. زمینداران کل بعد از اصلاحات ارضی به صروت کلی از روستا رفته و در شهر قوچان و شهرهایی مثل مشهد و تهران سرمایه گذاری کرده اند از مالکان این روستا می توان به مرحوم خواجه فنجان اشاره کرد که چیزی در حدود 400 سال قبل مالک روستا بوده است و قنات خواجه فنجان را به وجود آورده است که این قنات به اسم او نامگذاری شده است.

2. مالکیت عوامل تولید : مالکیت عوامل تولید تا قبل از اصلاحات ارضی تحت کنترل اربابان و مالکان زمین بوده است. به صورتی که اربابان زمین های خود را به کشاورزان واگذار می کردند تا آنان از زمین ها برای کشاورزی استفاده کنند و اربابان فقط موقع جمع آوری محصول برای دریافت سهم خود به سرزمین یا خرمن ها رجعت می کردند.

3. نسق بندی : تقویم زراعی روستا که به چهار قسمت تقسیم شده است به صورتی است که هر 2 قسمت از زمین ها و باغ ها از یک قنات آب تأمین می کنند. مالکین با توجه به مقدار زمینی که دارند آب دریافت می کنند و این مدار گردش آب در یک منطقه از روستا از هر 24 روز و در منطقه دیگر از هر 20 روز می باشد.

4. چگونگی اجرای اصلاحات ارضی : اصلاحات ارضی در روستای مزرج به گفته مالکان در مرحله دوم یعنی سال 1343 انجام شد که در این مرحله زمین های کل اززمینداران بزرگ گرفته شده و به زارعین تحویل داده شد.

که این کار باعث شد تا کشاورزان و رعیت ها که تا آن لحظه بر روی زمین اربابان کار می کردند صاحب زمین شوند و برای خود کشت و کار کنند. البته این اصلاحات ارضی باعث شد که بسیاری از سرمایه داران این روستا مهاجرت کنند.

5. وضعیت فعلی مالکیت : وضعیت فعلی مالکیت به صورت خرده مالکی است ونظام زمینداری کل کاملاً ازبین رفته است هر خانواده برای خود زمین و باغ مستقل دارد و محصول بدست آمده از زمین ها و باغها برای مصرف و مخارج خودش به کار میر ود.

بخش ششم : نهادهای اجتماعی

الف) خانواده :

1. ساخت خانواده : خانواد ها معمولاً از والدین و فرزندان تشکیل شده اند. تعداد فرزندان بهطور متوسط برای هر خانواده 2 یا 3 نفر است. در زمان های گذشته خانواده تشکیل شده بود از پدر- مادر – فرزندان و همچنین پدربزرگ و مادربزرگ که بعد از انقلاب این طور ساخت خانواده ها کاملاً از بین رفته است.

2. بعد خانوار : خانوارهای موجود در این روستا از خانوارهای یک نفره شروع می شود. تا خانوارهای 10نفره که معمولترنی خانوار در روستا خانوارهای 4 یا 5 نفره هستند.

3. نقش و پایگاه اجتماعی : نقش مرد در این روستا برتر از زن است یعنی نوعی مرد سالاری حاکم است که البته ایران یعنی مرد سالار مردان بیرون از خانه کار می کنند و تأمین هزینه ها و مخارج خانواده بر عهده مرد خانه است و در کنار مرد فرزندان نیز کمک کار آنان هستند و زنان معمولاً به کار خانه داری مشغول هستند. مرد به عنوان رئیس خانه شناخته می شود ایجاد نظم در خانه نیز بر عهده مرد است.

4. ازدواج و انواع ازدواج ها : بیشتر ازدواج ها در گذشته به صورت فامیلی و خویشاوندی بوده است طوری که پسران برای ازدواج مجبور به گزینش همسر از داخل فامیل بوده اند که این شیوه ازدواج در سال های اخیر به طور نسبی به فراموشی سپرده شده است. در گذشته سعی بر این بود که ازدواج ها حداقل درون روستا صورت بگیرد ولی امروزه این رسم ها و سنن به کلی خاطره ها سپرده شده اند چون با وجود وسایل ارتباطی با شهرها و روستاهای دیگر ازدواج ها به بیرون از روستا کشیده شده است. شیوه همسر گزینی در گذشته به صورت پیشنهاد والدین بوده است. یعنی پدر و مادر کسی را برای فرزند پیشنهاد می کردند و این فرزند بود که یکی از پیشنهادات را انتخاب می کردند. ولی امروزه این فرزندان هستند که اول انتخاب می کنند و بعد به والدین خبر می دهند. خواستگرای ها در گذشته معمولاً بدون حضور داماد اتفاق می افتاده و دختر و پسر تا روز عقد همدیگر را نمی دیدند ولی در حال حاضر خواستگاری ها با حضور داماد برگزار می شود و حتی دختر و پسر مثل تمامی شهریه ا اجازه صحبت کردن پیدا می کنند. چون در گذشته صحبت دختر و پسر را عیب می دانستند. بعد از مراسم خواستگاری برای کارهای بعدی از جمله تعیین مهریه و شیربها اقدام می کنند. که مهریه رایج در ازدواج های داخل روستا بین 150 تا 200 سکه است ولی ازدواج های بین روستا بین 250 تا 350 سکه متغیر است. شیر بها که در روستا به عنوان هدیه داماد به مادر عروستلقی می شود معمولاً 200 هزار تومان از سال های دور تا به امروز بوده است. تهیه جهیزیه معمولاً به عهده داماد است و فقط قسمتی از وسایل جزئی و ریز بر عهده خانواده عروس است. بعد از مراسم عقد مراسمات مختلف مانند بله برون صورت می گیرد. همچنین مراسم شیرینی خوری که معمولاً شب برگزار می شود طول دوران نامزدی از یکسال تا 3 سال و گاهی 4 سال وجود دارد. همچنین در دوران نامزدی جشن های مختلفی برگزار می شود. مانند : عیدی ، شب چله ، سریخاری و ... عروسی ها در گذشته به مدت 3 شبانه روز بوده اند که با توجه به مخارج سنگین تقریباً نزدیک به 15 سال است که این رسم از بین رفته و امروزه عروسی ها حتی به صورت یک شب یعنی با یک شام تمام می شود. اما معمول ترین عروسی ها به صورت یک شبانه روز هستند یعنی یک شام و نهار اکثر عروسی ها در گذشته در منازل برگزار می شدند اما از حدود 4 سال پیش تا کنون تمامی عروسی ها در تالار برگزار می شوند. جشن های بعد از عروسی : پاتختی ، سیسمونی ، دندونی و غیره

ب) تعلیم و تربیت :

تعلیم و تربیت معمولاً به صورت گسترده و بیشتر در مدارس انجام می گیرد. و خیلی کم و محدود در محیط خانواده تعلیم و تربیت صورت می گیرد همچنین محیط اطراف نیز در تعلیم و تربیت نقش آفرین هستند.

ج ) مراسم مذهبی :

مراسمات مذهبی در این روستا به صورت کاملاً گرم و پرشور برگزار می گردد. مثلاً در ایام محرم : قبل از محرم مراسم علم گرداین وجود دارد روستای مزرج دارای 2 هیئت عزاداری جداگانه است که مراسمات عزاداری ایام محرم و حتی شهادت حضرت علی ( ع ) در ماه رمضان را جداگانه برگزار می کنند مراسم دهه اول عزاداری محرم با نوحه خوانی و عزاداری در هر مسجد صورت می گیرد و به صورت باشکوهی برگزار می گردد روز تاسوعای حسینی هر دو هیئت در قالب یک هیئت تشکیل می گردد. و برای عزاداران  به شهر قوچان عزیمت می کنند هیئت عزاداری روستای مزرج در سطح شهر قوچان از سال های گذشته به عنوان هیئت دشمن شکن معروف شده است. عصر روز تاسوعا هر دو هیئت به صور جداگانه به سر مزار شهدای روستا می روند و عزاداری را ادامه می دهند. روز عاشورا هم که تقریباً تمام مهاجرینی از روستا رفته اند برای عزاداری به روستا بر می گردند یکی ازشلوغ ترین روزهای روستا را شکل می گیرد. با 2 هیئت متوسلین به اهل بیت و هیئت ابوالفضل ( ع ) به سمت مزار شهدا می روند و عزاداری می کنند. که واقعاً دینی و باشکوه است. روز 28 صفر هیئت های عزاداری در قالب یک هیئت واحد شکل می گیرند و برای عزاداری به مشهد مقدس می روند که این رسم از گذشته های دور در روستا رایج بوده است همچنین قبل از انقلاب داخل روستا مراسم شبیه خوانی وجود داشته است که در ایام محرم به ایجاد مراسمات نمایش کربلا می پرداختند اما متأسفانه بعد از انقلاب دیگر کسی به سراغ این نوع برنامه ها نرفته و کاملاً به فراموشی سپرده شده اند.

اعیاد نیز درا ین روستا با شکوهی و با حضور مسئولین شهری برگزار می شود.

همچنین در هر سال حدود 3 یا 4 جلسه انس با قرآن برقرار می گردد با حضور قاریان استانی و شهرستان

د) گذراندن اوقات فراغت :

مردمان روستا معمولاً برای گذراندن اوقات فراغت به طبیعت روستا می روند. به عنوان مثال در روزهای 13 فروردین و همچنین عید فطر برای تفریح به کوه های مزرج که  معروف به شیث پیغمبر است می روند.

بازی های محلی این روستائیان در زمان های گذشته بازی هایی با نام های ترکی : تسمه تسمه ، اوپشتک ، حلقه خر ، هفت سنگ و غیره بوده است که امروزه تمامی این بازی ها به فراموشی سپرده شده اند. و حتی اسمی از آنها باقی نمانده است. ورزشهایی مانند فوتبال ، فوتسال ، والیبال ، کشتی و شنا یکی از تفریحات امروزی جوانان و حتی میان سالان روستایی به حساب می آیند که یکی از تفریحات سالم هستند.سرگرمی های گذشتگان معمولاً جمع شدن دور یک بزگتر و خاطره تعریف کردن بود که از این سرگرمی ها و مراسمات دیگر خبری نیست. و هیچ اثری از آنها نمانده است.

سرگرمی های جدید و امروزی جوانان و نوجوانان بازی های رایانه ای و موبایل شده است که میزان صمیمت ها را خیلی پایین آورده است.

بخش هفتم : ساخت اقتصادی ده

الف) زراعت :

اکثر محصولات زراعی تولید شده در اینروستا را گندم و جو تشکیلم ی دهند اما در کنار گشت گندم و جو تولید محصولات دیگر مانند عدس – نخود و صیفی جات نیز رونق دارد.

میزان باردهی کشت گندم در هر هکتار به صورت متوسط 2 تن در هکتار است که این میزان خیلی پایین و کم است البته بارندگی های کم باعث کمتر شدن محصول گندم می شود. همچنین میزان تولید کشت جو در هر هکتار به صورت متوسط 1500 تا 2000 کیلو در هر هکتار است. عدس و نخود هم که چندین سالی است رواج پیدا کرده بازدهی بسیار مناسب و به صرفه تری دارد. و همچنین در چندین سال اخیر کاشت سیب زمینی و خیار و گوجه فرنگی و دیگر سیفی جات در روستا رونق یافته است. و بازدهی بسیار عالی هم دارد. با وجود مشکلات زیادی که برای کشاورزان وجود دارد اما باز هم کشاورزان از کار کشاورزی غافل نمی شوند. و به کار کشاورزی ادامه می دهند.

2. دامداری :

اکثر دامهای موجود در این روستا تا چندین سال قبل یعنی قبل از اینکه خشکسالی اتفاق بیفتد به صورت دام سبک ( گوسفند ) بود. یعنی چیزی در حدود 10 گله گوسفند یا چیزی حدود 20 هزار رأس گوسفند و بز وجود داشته که این تعداد گوسفند در این سالها به چیزی در حدود 5 هزار رأس یا کمتر کاهش یافته است. با وجود خشکسالی اکثر دامداران به گاوداری روی آورده اندچون هزینه نسبتاً کمتر و زحمت کمتری نیز دارد الان چیزی در حدود 5 یا 6 هزار راس انواع دام سنگین در سطح روستا وجود دارد 10 یا 15 گاوداری در روستا نیز موجود می باشد.

فرآورده های دامی این روستا شامل انواع لبنیات ، گوشت ، پشم و غیره می باشد. روزانه نزدیک به 10 هزار کیلو یا 10 تن شیر گاوی در روستا به شرکت های شیر تحویل داده می شود. و چیزی در حدود هزار کیلو نیز در داخل روستا به مصرف میر سد. لبنیات گوسفندی این روستا خیلی معروف هستند مانند کره گوسفندی ، روغن زرد و همچنین پنیر محلی که فروش خیلی خوبی هم دارد.

3. باغداری : اکثر باغهای میوه این روستا را تاکستان ها یا باغهای انگور تشکیل می دهند. باغهای انگور این روستا به 2 قسمت تقسیم شده اند که هر قسمت از یک قنات جداگانه آب استفاده می کنند. باغهای انگور قسمت جنوب شرق این روستا چیزی در حدود200 هکتار می باشند و باغهای انگور قسمت جنوب غربی روستا چیزی در حدود 400 تا 450 هکتار میب اشند.

میزان تولید انگور و کشمش روستا تا قبل از سال 1386 که یخبندان تقریباً 90 درصد باغها را از بین برد چیزی در حدود 2 هزار تن کشمش شاید هم بیشتر بود که بعد از سال 86 این میزان تولید به چیزی در حدود 200 تن کاهش یافت. روستای مزرج یکی ازبزرگترین صادر کننده های کشمش بی دانه در سطح قوچان و به گفته مسئولان شرکت تعاون قوچان در سطح استان یکی از بزرگترین تولید کنندگان انگور و کشمش بی دانه است.

دیگر باغات روستا را درختان سیب و گیلاس و زردآلو و چنین نوع میوه دیگر تشکیل می دهند که تولیدات این نوع درختان هنوز خیلی کم است چون درختان به صورت تازه کاشت هستند و چندین سال طول می کشد تا به محصول دهی برسند.

نحوه فروش محصولات باغ این روستا : اکثر مردم محصول کشمش خود را به تجار می فروشند و تعداد کمی هم به شرکت تعاون محصولاتشان را می فروشند.

4- صنایع دستی :

قالی بافی ( دار قالی ) – گلیم بافی – فرت بافی ، دستمال جیبی – جاجیم بافی – پالاس

که امروزه صنایع دستی دیگری به این تعداد نیز افزوده شده است. مانند منجوق دوزی ، گلدوزی و صنایع گل های تزئینی و غیره

در سال های گذشته قالی بافید ر منازل بیشتر وجود داشت اما در سال های اخیر به صورت کارگاه های قالی بافی در آمده است و خیلی کم در خانه ها دار قالی وجود دارد.

صنایع دستی هایی مانند گلیم بافی و فرت بافی و همچنین جاجیم بافی در سطح روستا تقریباً از بین رفته اند و به خاطره ها سپرده شده اند.

ب) عوامل تولید :

1. زمین – مساحت زمین های آبی و دیمی و مراتع :

زمین های دیمی روستا چیزی در حدود 6 هزار هکتار می باشد که باردهی کمتری دارند به دلیل بارندگی خیلی کم و چرای بیش از حد دامها ، مراتع این روستا چیزی در حدود 300 تا 400 هکتار است. که از پوشش گیاهی متنوعی برخوردار است.

زمین های آبی روستا تقریباً به 2 قسمت تقسیم می شود. قسمت جویبار که زمین های کمتری نسبت به زمین های خواجه فنجان دارد. تقریباً 200 هکتار زمین آبی در قسمت جویبار وجود دارد.

و زمین های آبی قسمت خواجه فنجان در حدود 400 هکتار می باشد.

2. تناوب زمین و آیش بندی : زمین های آبی و دیمی روستا به 2 قسمت تقسیم شده اند که در سالی که یک قسمت از زمین ها کاشت می شوند قسمت دیگر به صورت آیش در می آیند و برای سال بعد استراحت می کنند مثلاً در مین های منطقه خواجه فنجان در سال های زوج زمینهای شرقی در استراحت هستند وزمین های غربی زیر کشت می روند که این رسم از زمان های گذشته وجود داشته است.

3. آبیاری – منابع آب – مدار گردش آب و .... :

منابع آبی روستای مزرج را 3 رشته قنات و چندین چشمه تأمین می کند. آب مصرفی املاک خواجه فنجان را قنات خواجه فنجان و آب مصرفی املاک جویبار را 2 رشته قنات فتحعلی خان و جویبار تأمین می کند. همچنین آب مصرفی منطقه چهل چشمه یا النگ مزرج را چشمه های آب جنوب مزرج معروف به چهل چشمه تأمین می کنند.

منطقه خواجه فنجان 12 قوش یا 92 ملک دارد که از هر 24 روز هرپا 6 ساعت آب دارد در منطقه جویبار 20 قوش یا 160 ملک وجود دارد که از 20 روز هر پا 3 ساعت آب دارد. در منطقه جویبار هر 8 لنگ یک قوش می باشد.

در منطقه جویبار از هر 20 روز هر یک قوش یا 8 لنگ 24 ساعت آب دارد یعنی به ازای هر لنگ یا پا 3 ساعت آب

4. وسایل تولید : در زمانهای گذشته وسایل تولید کشاورزی به صورت گاو و میش بوده که از حدود سالهای 1355 این وسایل کم کم به فراموشی سپرده شده اند و جای خود را به تراکتور و وسایل جدید و مدرن کشاورزی داده اند.

5. تقویم زراعی : کشت و کار و زراعت زمین های آبی در شهریور ماه است. و زمین های دیمی برای کاشت گندم مهرماه و آبانماه را انتخاب کرده اند و برای کاشت جو و تعداد اندکی هم برای کاشت گندم بهمن ماه و اسفندماه را انتخاب کرده اند.

6. همیاری های مربوط به تولید : تولید محصولات کشاورزی تقریباً به صورت شخصی صورت می گیرد. اهالی روستای مزرج برای کار کشت و کار از 15 دستگاه تراکتور موجود در داخل روستا بهره می برند.

7. واحدهای اندازه گیری زمین – آب – محصولات :

زمین های کشاورزی را معمولاً با هکتار اندازه گیری می کنند. البته باغهای انگور را معمولاً با شمارش پشته و به صورت پا اندازه گیری می کنند. واحد اندازه گیری آب به صورت ساعت برای هر قوش یا لنگ است. به صورتی که در قسمتهای گذشته نیز مطرح شد. شیوه اندازه گیری محصولات در گذشته ها به صورت من بوده است که امروزه با وجود دستگا های جدید اندازه گیری به صورت کیلو – تن و غیره اندازه گیری می شوند.

8. شیوه فروش محصولات : کشاورزان روستای مزرج محصولات کشاورزی شان را اکثراً به تجار داخل روستا می فروشند و تعدادی نیز خودشان مستقیماً به کارخانه یا شرکت های تعاونی واگذار می کنند.

بعضی از کشاورزان که تنها راه درآمدی شان کشاورزی است محصولاتشان را به صورت پیش فروش به فروش می رسانند به صورتی که قبل از اینکه محصولی تحویل تجار دهند پول می گیرند تا به امید اینکه محصولی که به دست می آورند را به جای پول به تجار واگذار کنند.

بخش هشتم : شیوه های بهره برداری :

1. سابقه شیوه های بهره برداری در گذشته :

در گذشته بهره برداری به صورت گروهی بود یعنی برای بدست آوردن محصول چندین نفر یا گروه با همدیگر به صورت مشترک بر سرزمین یا باغات کار می کردند. و محصول را به ثمر می رسانند و هر کدام بر اساس سهمی که داشته اند از محصول به دست آمده استفاده می کردند. اما الان چندین سال است شاید نزدیک به 25 یا 30 سال است که از بهره برداری های گروهی و عمومی هیچ اثری نمانده است.

2. انواع واحدهای بهره داری در حال حاضر :

در حال حاضر بهره برداری های کشاورزی به صورت کاملاً شخصی و خانوادگی است. به صورتی که محصول به دست آمده با تلاش خود خانواده تولید می شود. و هیچ شراکتی در میان وجود ندارد. زمین های هر چند کوچک هستند اما به صورت شخصی مورد استفاده قرار می گیرند در روستای مزرج زمین های تعاونی یا مشاع ( عمومی )اصلاً وجود ندارد.

کشت و کار و بهره برداری گروهی هم خیلی به ندرت وجود دارد.

فصل نهم : سازمان ها و تاسیسات روستا

1. شرکت تعاونی : صندوق تعاون ، فروشگاه تعاونی مصرف روستائیان که صندوق تعاون روستا در سال 1387 به تأسیس رسید.

2. شورای اسلامی : دفتر شورای اسلامی واقع در مرکز روستا 5 نفر اعضای شورای روستا هستند

3. پایگاه مقاومت : وجود 2پایگاه مقاومت بیت المقدس آقایان و پایگاه نساء خواهران تقریباً با حدود 1000 نفر اعضاء بسیجی

4. شورای حل اختلاف : این روستا با وجود نزدیکی به شهر ولی دارای دفتر شورای حل اختلاف می باشد که نزدیک به 5 سال پیش تاسیس شده است.

5. مدرسه : روستای مزرج دارای مدارس ابتدایی 2 شیفت ، راهنمایی 2 شیفت و دبیرستان 2 شیفت می باشد که یک شیفت برای دخرتان و شیفت دیگر برای پسران می باشد.

6. سایر : مخابرات ، دفتر ITC ، آتش نشانی ، باشگاه ورزشی ، باشگاه کشاورزان جوان ، کتباخانه شهدا ، پست بانک ، فروشگاه های لوازم ساختمانی ، مصالح ساختمانی ، شرکت شیر ،تالار پذیرایی و الان هم نزدیک به 3 ماه است که در سال 1389 مرکز ترک اعتیاد در محل سالن ورزشی دایر شده است. و با استقبال گسترده مردم روستا و مردمان جاهانی دیگر حتی شهر قوچان شده است و همچنین نیز وجود یک دستگاه کارگاه قالبی بافی که روزانه 15 نفر اشتغال زایی دارد.

بخش دهم : رفتارهای اجتماعی و فرهنگ مردم

1. رفتارهای اجتماعی ، هنجارها ،ارزش های اجتماعی و ضد ارزش ها : در روزهای مزرج که از فرهنگ خیلی قدیمی برخوردار است از گذشته رسم بر این بوده است که در لحظه تحویل سال نو اهالی روستا بهمحل مسجد جمع می شدند و لحظه تحویل سال را در کنار هم و با خواندن دعا آغاز می کردند اما امروزه این رفتار کم کم به فراموشی سپرده می شود.هر چند که هنوز هم جود دارد اما امروزه به این صورت است که فقط آنهایی که عزادار هستند در مسجد جمع می شوند . در مراسمات عزاداری لباس سیاه داشتن به صورت یک ارزش محسوب می گردد. و با رنگ های دیگر در عزاداری ها شرکت کردن یک ضد ارزش محسوب می شود. دزدی کردن در این روستا به صورت یک ضد ارزش محسوب می گردد واگر کسی مرتکب این اشتباه گردد دگیر جایی در بین اهالی روستا ندارد.

2. همیاری و تعاون و شیو ههای مختلف آن : در مراسمات عزاداری اهالی روستا با کمک همدیگر در هر چه بهتر برقرار شدن این نوع مراسمات سعی و تلاش می کنند مراسمات ختم با شرکت اهالی روستا در محل مساجد برقرار شود. تشیع جنازه هم با حضور اکثر اهالی روستا برقرار می شود. در مراسمات جشن و عروسی تقریبااکثر اهالی ورستا شرکت می کنند به طوری که اگر کسی مجلس عروسی داشته باشد از تمامی اهالی روستا دعوت می کند وعروسی ها با کمک همدیگر به صورت کاملاً عایل برگزار می شود.

3. رفتارهای جمعی و کنترل اجتماعی ، آسیب های اجتماعی :

رفتارها و کنترل اجتماعی معمولاً بر عهدۀ بزرگان روستا می باشد به عنوان نمونه هدایت جوانان روستا بر عهده ریش سفیدان و حتی اعضای شورای روستا می باشد. آسیب های اجتماعی روستا هم عبارتند از : بیکاری ، مواد مخدر ، طلاق ، وضعیت مالی خیلی بد اکثر روستائیان و ....

4. آرزوها ، تمیلات خواسته ها :

اکثر روستائیان خواهان تبدیل شدن روستا به شهر هستند ایجاد واحدهای اشتغال در سطح روستا دادن امکانات بیشتر به روستا با توجه به زیاد بودن جمعیت روستا.