خداوند در آیة 145 سوره آل عمران می‌فرماید «مرگ همه انسان‌ها در دست خدا و به وقت معین ثبت است و تا خدا نخواهد، مرگ کسی فرا نمی‌رسد.» با توجه به این آیه، خواست خدا در مورد کسانی که در حادثه‌ای مانند تصادف و به علت رعایت نکردن نکات ایمنی از دنیا می‌روند، چگونه معنا می‌یابد؟
پاسخ
توضیح آیه:
«(وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَن تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللّهِ کِتَابَاً مُؤَجَّلاً وَمَن یرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن یرِدْ ثَوَابَ الآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ)؛1 هیچ کس جز به فرمان خدا نمی‌میرد، که خدا مرگ را مقرر شده معین کرده است و هر کس پاداش این جهان را بخواهد از آن به او خواهیم داد.»
این آیه شریفه به مسأله مرگ و قطعی بودن زمان مرگ اشاره می‌کند. برای فهم آیه باید مسأله اجل مرگ را توضیح بدهیم.
واژه اجل به معنای مدت معین و آخرین مدت است؛ مدتی که برای چیزی مشخص می‌کنند. اجل و مرگ در قرآن دو نوع است؛ غیرحتمی و حتمی.
الف. أجل غیرحتمی: همان مرگ مشروط است. یعنی گاهی مرگ انسان وابسته به یک شرایطی است که اگر آن شرایط تحقق یابند، مرگ فرا می‌رسد. این نوع مرگ قابل تأخیر است. مثلاً طبق روایات برخی عوامل در آن مؤثرند، مثلاً اگر کسی صله‌رحم بکند، عمرش طولانی می‌شود یا اگر انسان بهداشت را رعایت بکند عمر زیادتری پیدا می‌کند وگرنه عمرش کمتر می‌شود. بنابراین برخی از مسائل عادی مثل رعایت احتیاط در رانندگی، رعایت مسائل بهداشتی یا برخی مسائل معنوی مثل صدقه، صله رحم و... این‌ها می‌توانند مرگ معلق و أجل مشروط را جلو یا عقب ببرند. در سوره نوح می‌خوانیم: «(یغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیؤَخِّرْکُمْ إِلَی أَجَلٍ مُسَمَّی)؛2 تا بخشی از پیامدهای (گناهان) تان را برای شما بیامرزد، و (مرگ) شما را تا سرآمد معینی به تأخیر اندازد.»
ب. اجل و مرگ حتمی: مرگی که در وقت معین خود حتماً می‌آید و همه انسان‌ها خواهند مُرد. این یک قانون ثابت در نظام خلقت است؛ و در برخی آیات به آن اشاره شده است، از جمله «(هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِن طِینٍ ثُمَّ قَضَی اَجَلاً وَ أَجَلٌ مُسَمّی عِندَهُ3) اجل مسمی به هیچ شکل قابل تغییر نیست. «وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَن تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللّهِ کِتَابَاً مُؤَجَّلا4 این آیه هم به اجل مقرر شده اشاره دارد.
توضیح بیشتر
انسان به صورت عادی می‌تواند مثلاً 70 سال عمر کند، به شرط این‌که بیمار نشود، در رانندگی بی‌احتیاطی نکند، غذاهای بهداشتی مصرف بکند، گناهی نکند که گرفتار أجل زودرس شود و...
با توجه به این مقدمه می‌گوییم، شکی نیست که خواست خدا مؤثر است. منتها خداوند دو نوع خواست دارد:
1. خواست حتمی که ظرفیت نهایی جسم انسان است. (کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ) همه خواهند مُرد.
2. أجل معلق و مشروط که به شرایط بستگی دارد و طبق شرایط کم و زیاد می‌شود.
بنابراین هر دو اراده خداوند است، در عین حال اراده خداوند با اختیار انسان منافات ندارد. در برخی موارد دین اعلام کرده است که اگر کسی گناهی انجام بدهد، أجلش جلو می‌افتد و اگر صله رحم بکند اجلش به تأخیر می‌افتد. برخی را هم عقل و علم انسان درک می‌کند، مثلاً اگر در رانندگی بی‌احتیاطی بکند أجل جلو و اگر احتیاط بکند، به تأخیر می‌افتد. أجل معلق هم منوط به اراده الهی، منتها مشروط به شرایطی است.
